Maatregelen moeten effectief zijn
De logica dat mensen geen belang hebben om moeite te steken in ogenschijnlijk ineffectieve verandering is cruciaal bij het begrijpen van de tijdrovende dynamiek rondom complexe problemen zoals de Nederlandse mestproblematiek. Zowel politici als degenen die op hun stemmen, namelijk ondernemers en consumenten, hebben vaak directe voordelen bij het handhaven van de status quo, wat leidt tot het bagatelliseren van problemen en uitstel van noodzakelijke veranderingen. Wie zich niet bewust is van de begrijpelijkheid van de weerstand van gesprekspartners verzandt al snel in een eindeloos duwen en trekken aan de tegenwerpingen.
Wie gevraagd wordt zijn gedrag te veranderen omdat doorgaan problematisch is, zal nadenken over de balans van het gevraagde gedrag: zijn er meer voordelen dan nadelen. Indien ja, dan blijven er nog twee vragen over: is mijn bijdrage aan het oplossen van het probleem effectief en ben ik wel verantwoordelijk voor het bestaan van het probleem?
Bij het Nederlandse mestprobleem hebben de meeste veehouders veel te verliezen op korte termijn en is het voor een burger maar de vraag hoe interessant de winst in biodiversiteit op de lange termijn is.
De afweging van voor- en nadelen wordt hierna omschreven als afweging van belangen.
Belangen van agrarische ondernemers
- Economische motieven.
Ondernemers, vooral in de landbouwsector, profiteren direct van de huidige situatie. Een grote veestapel betekent hoge productie en daarmee hogere inkomsten. Elke verandering die deze situatie zou kunnen verstoren, zoals het verkleinen van de veestapel, wordt gezien als een bedreiging voor hun economische stabiliteit. Dat een te grote veestapel niet bijdraagt aan de economie kunnen weinig mensen begrijpen, omdat de economische nadelen daarvan bijna nooit worden uitgelegd. - Investeringen.
Veel boeren en agrarische bedrijven hebben aanzienlijke investeringen gedaan in infrastructuur, technologie en logistiek die specifiek zijn afgestemd op de huidige schaal van hun activiteiten. Verandering zou deze investeringen ondermijnen of vergen nieuwe, kostbare investeringen. De gemiddelde schuld van een veehouder is 1,2 miljoen euro. Zo’n schuld zou hij of zij alleen aangaan wanneer ze er op rekenen om bij vereffening miljonair te zijn. - Lobbykracht.
Ondernemers en belangengroepen hebben vaak sterke lobby's die invloed uitoefenen op het beleid. Deze lobby's hebben er belang bij om veranderingen te vertragen of te voorkomen die hun winstgevendheid zouden kunnen verminderen. Die lobby wordt gedaan door zowel de toeleverende als de afnemende industriëlen.
Consumentenbelangen
- Lage prijzen.
Consumenten hebben baat bij de lage voedselprijzen die gepaard gaan met grootschalige veeteelt. Veranderingen in de sector, zoals het verkleinen van de veestapel, zouden waarschijnlijk leiden tot hogere kosten voor de consument. - Onzichtbare lange termijn effecten.
De negatieve effecten van watervervuiling, slecht voedsel en overmatige mestproductie zijn vaak pas op de lange termijn zichtbaar. Voor veel consumenten is het moeilijk om deze langetermijneffecten direct te relateren aan hun huidige keuzes en consumptiepatronen. - Gebrek aan directe druk.
Omdat de negatieve gevolgen van de huidige situatie (zoals milieuschade of gezondheidsproblemen door slecht voedsel) niet onmiddellijk en direct zichtbaar zijn, voelen consumenten minder urgentie om hun gedrag te veranderen. De watervervuiling als gevolg van het mestoverschot wordt aangepakt door de overheid en gaat ten laste van de belastingbetaler. - Minder overlast door insecten.
Het gebruik van insecticiden in de landbouw en de sterke vermindering van het aantal insecten ook in de vrije natuur en in de eigen leefomgeving betekent minder last van insecten in de slaapkamer, bij het fietsen en op de autoramen. Ook vraat op de planten in de tuin komt minder voor. Burgers zouden dit als prettig kunnen ervaren. - Overbemesting doet bepaalde planten sterk groeien
Wie in een nat deel van het jaar om zich heen kijkt ziet veel groen. Dat bepaalde plantensoorten daardoor worden verdrongen is niet goed zichtbaar. Voor veel mensen is die teruggang in biodiversiteit niet interessant. Ze vinden de aanblik van het vele groen in en buiten de stad mooi.
Uitstel en bagatelliseren
Het bagatelliseren van problemen leidt vaak tot uitstel van actie. Dit uitstel is in het voordeel van zowel ondernemers als consumenten die momenteel profiteren van de status quo.
- Ondernemers profiteren van het handhaven van hun winstgevende activiteiten zonder de noodzaak om zich aan te passen aan strengere milieuregels of veranderingen in productie.
- Consumenten profiteren van de onmiddellijke voordelen van goedkope voedselprijzen zonder zich zorgen te maken over toekomstige gevolgen.
Gevolgen van uitstel
- Toenemende milieuschade.
Hoe langer ingrijpende maatregelen worden uitgesteld, hoe groter de milieuschade.
Dit kan uiteindelijk leiden tot een levensbedreigende situatie waarin de kosten voor herstel en aanpassing veel hoger zijn dan wanneer eerder actie was ondernomen. - Gezondheidsproblemen.
De accumulatie van negatieve gezondheidseffecten door slecht voedsel kan op de lange termijn leiden tot hogere gezondheidskosten en lagere levenskwaliteit voor de bevolking. - Economische risico's.
Uiteindelijk kan de economie te maken krijgen met zwaardere en meer plotselinge schokken wanneer de problemen zo groot worden dat ze niet langer genegeerd kunnen worden.
Conclusie
Het begrijpen van de belangen die ondernemers en consumenten hebben bij het handhaven van de status quo is essentieel om de dynamiek van probleemoplossing in complexe situaties zoals de mestproblematiek te doorgronden. Het vereist moed en inzicht van beleidsmakers en belanghebbenden om deze patronen van uitstel en bagatellisering te doorbreken en de noodzakelijke veranderingen door te voeren die op de lange termijn zowel het milieu als de samenleving ten goede zullen komen.