Het gaat een keer fout
De Nederlandse veehouderij staat al jaren onder druk door schaalvergroting, stijgende grondprijzen en strengere milieuregels. Veel veehouders zien hun toekomst met zorg tegemoet, omdat zij grote investeringen deden in hun bedrijven. In dit artikel trek ik een parallel tussen de veehouderij en een piramidespel, waarin slimme timing, afhankelijkheid van anderen en het afwentelen van risico's op derden centraal staan. De vergelijking mag verrassend lijken, maar er zijn opmerkelijke overeenkomsten.
Het kunstje van instappen en op tijd uitstappen
In een piramidespel is het de kunst om op tijd in te stappen en snel uit te stappen voordat het systeem instort. De eerste deelnemers profiteren van de inleg van nieuwe spelers, maar naarmate er minder instappers komen, raakt het systeem verzadigd en blijft een groot deel van de deelnemers met lege handen achter.
Voor melkveehouders geldt iets vergelijkbaars: zij moeten strategische keuzes maken over het opschalen van hun bedrijf, het aankopen van grond en het investeren in technologie. Boeren die op het juiste moment uitbreiden en later hun bedrijf verkopen, kunnen winst maken. De uitdaging is echter dat de sector steeds minder toekomstbestendig lijkt, met toenemende kosten en milieuregels die schaalvergroting moeilijker maken. Net als in een piramidespel is er een moment waarop het systeem voor veel spelers onhoudbaar wordt.
Voorzichtig met informatie: timing en transparantie
Zowel in de melkveehouderij als in een piramidespel is het van belang hoeveel je prijsgeeft aan anderen. In beide systemen geldt: wie te open is over de risico's of zijn eigen winstbejag, verliest het vertrouwen van anderen. Een boer kan zijn collega's of investeerders niet te veel laten weten over zijn zorgen over de toekomst van de sector, omdat hij daardoor kwetsbaar kan lijken. Tegelijkertijd moet hij wel inspelen op veranderingen in de markt en regelgeving.
Deelnemers aan een piramidespel spelen een soortgelijk spel. Ze moeten het vertrouwen winnen van nieuwe instappers, maar kunnen niet te veel waarschuwen voor de instabiliteit van het systeem, omdat dit anderen zou afschrikken. In beide gevallen blijft een zekere mate van schijnzekerheid en het "uitstralen van vertrouwen" noodzakelijk.
Het afwentelen van risico's en kosten op anderen
Een belangrijk kenmerk van zowel de melkveehouderij als een piramidespel is de afwenteling van kosten en risico’s op anderen. Melkveehouders kunnen, om hun kosten te drukken, nadelen afwentelen op het welzijn van hun dieren, het milieu en de biodiversiteit. Dieren worden vaak gehouden onder intensieve omstandigheden, mest spoelt uit en wordt in sommige gevallen illegaal gedumpt, en monoculturen schaden de biodiversiteit door overmatig gebruik van bestrijdingsmiddelen.
Net als bij een piramidespel zijn de uiteindelijke kosten van dit systeem voor een groot deel verschoven naar anderen, met name de natuur en de samenleving. Wanneer de negatieve gevolgen zich manifesteren, zoals vervuilde grond of verlies van biodiversiteit, moet de overheid vaak ingrijpen om de schade te herstellen — met belastinggeld. Dit lijkt op hoe in een piramidespel de kosten van de laatste deelnemers, die hun inleg nooit terugzien, uiteindelijk worden afgewenteld op de maatschappij, bijvoorbeeld via schuldsanering of andere sociale vangnetten.
Winst voor enkelen, kosten voor velen
In zowel de melkveehouderij als in een piramidespel profiteert een selecte groep op korte termijn. In de melkveehouderij zijn het de boeren die hun bedrijf op tijd kunnen verkopen of opschalen en profiteren van subsidies of gunstige marktomstandigheden. In een piramidespel zijn het de vroege instappers die de winsten opstrijken. De kosten van beide systemen worden echter gedragen door een grotere groep mensen: de boeren die te laat zijn met opschalen, de natuur die lijdt onder intensieve landbouw, en de samenleving die voor de ecologische of financiële schade moet opdraaien.
Een doodlopend systeem?
Net als een piramidespel lijkt de melkveehouderij op een systeem dat op termijn vastloopt. De economische en ecologische grenzen worden steeds zichtbaarder. De grondprijzen stijgen, regelgeving wordt strenger, en er is simpelweg niet genoeg land om de mestproductie duurzaam te kunnen verwerken. Bovendien kan de intensieve landbouw op termijn onhoudbare schade aan de biodiversiteit toebrengen. In een piramidespel komt het moment onvermijdelijk dat er geen nieuwe instappers meer zijn om het systeem draaiende te houden.
Zowel boeren als deelnemers aan een piramidespel zijn zich er vaak van bewust dat hun systeem niet eeuwig houdbaar is. Toch hopen ze er op tijd uit te kunnen stappen met winst, voordat het systeem instort.
Wie betaalt de rekening?
De vergelijking tussen de Nederlandse melkveehouderij en een piramidespel werpt een nieuw licht op de strategische keuzes en afhankelijkheden van boeren. In beide systemen draait het om timing, het beheersen van risico’s en het winnen (of behouden) van vertrouwen. Op korte termijn kunnen slimme spelers winnen, maar uiteindelijk zullen de kosten door een grotere groep moeten worden gedragen. De retorische vraag is niet alleen hoe lang dit systeem kan blijven bestaan, maar ook wie uiteindelijk de prijs betaalt.
Het antwoord is: wij allemaal, mens en dier.