Tegen het einde van mijn puberteit was ik een fan van het radioprogramma Het Zwarte Gat. Vooral paragnost André Groote had mijn warme belangstelling. Als je iemand op een voetstuk zet, kan hij daar ook weer vanaf vallen. Bij André Groote gebeurde dat in mijn geval vanwege bepaalde uitspraken over vegetarisme.
Planten hebben ook gevoel
André Groote hield een van zijn bellers voor dat vegetarisme geen belangrijke keuze is. Hij beweerde heel stellig dat planten net zo goed gevoel hebben. Het zou uiteindelijk dus niets uitmaken of we planten of dieren gebruiken voor onze maaltijden, zolang we maar respectvol met ze omgingen. Enig lijden is nu eenmaal niet te vermijden als je zelf in leven wilt blijven, aldus Groote. Toen ik dit hoorde, werd ik zo boos dat ik hem via de redactie van Het Zwarte Gat een soort scheldbrief stuurde. Daarin had ik het ook nog over andere ergernissen, maar gevoelsmatig waren zijn uitlatingen over planten en dieren zonder meer het belangrijkste. Een fan kan voor hij het weet veranderen in een felle criticus. We zijn inmiddels al weer zo'n 30 jaar verder en mijn toenmalige irritaties rond André Groote zijn inmiddels vervangen door een soort nostalgie en waardering voor zijn kwaliteiten.
Overigens geldt dat niet voor de manier waarop hij het vegetarisme als 'irrelevant' aan de kant schoof. Als onderzoeker heb ik me intussen verdiept in aanwijzingen voor een plantaardige ziel. Die kun je onderverdelen in 'intuïtieve ervaringen' en 'experimenteel bewijsmateriaal'. Veel mensen, zoals prinses Irene van Lippe-Biesterfeld, hebben de intuïtie dat een plant meer is dan een weliswaar levend, maar volledig stoffelijk bouwwerk. Er zou volgens hen ook nog sprake zijn van een individueel bezielend principe dat in staat is tot waarnemingen en gevoelens. Het zou zelfs mogelijk zijn om daarmee te communiceren en er geestelijk kracht uit putten. Zo ver gaat mijn eigen intuïtie op dit punt niet, ook al herken ik de ontroering die men tegenover bepaalde planten kan voelen. Bijvoorbeeld vanwege de schoonheid van bloemen of de indrukwekkende levenskracht van een oude boom.
Er zijn mensen die aannemen dat er goed experimenteel bewijsmateriaal bestaat voor een plantaardige ziel. Bijvoorbeeld in het geval van Cleve Backster die proeven deed waarin hij een leugendetector bevestigde aan de bladeren van planten. Volgens Backster bleek uit die proeven dat de planten reageerden op uitspraken, gevoelens of sferen. Planten zouden zelfs telepathische vermogens bezitten en reageren op onuitgesproken gedachten. Anderen, zoals ikzelf, geloven best dat deze experimenten goed uitgevoerd kunnen zijn, maar zonder daaraan de conclusie te verbinden dat planten een ziel hebben. We denken eerder dat de vertoonde reacties niet van de plant zelf, maar van de onderzoeker afkomstig zijn. Deze beïnvloedt de plant waarschijnlijk onbewust door middel van psychokinese. Dat verklaart ook waarom de resultaten niet zomaar herhaald kunnen worden door andere onderzoekers.
Er zijn ook orthodoxere proeven die wijzen op specifieke fysiologische reacties van planten op hun omgeving. Misschien wordt de complexiteit van planten in dit opzicht echt onderschat. Heel interessant natuurlijk, maar het is nog steeds geen doorslaggevend bewijs voor een plantaardige ziel.
Geen pijn
Wellicht is het laatste woord nog niet gezegd over een psyche van planten en komt men er ooit nog achter dat ten minste bepaalde soorten planten werkelijk bezield zijn. Hoe dan ook kunnen we nu al één ding vaststellen. Als planten geestelijke wezens zijn, dan zullen ze in ieder geval geen pijn of angst voelen (als plant). Pijn en angst hebben namelijk alleen zin als je iets aan je situatie kunt veranderen. Planten zijn doorgaans volledig gebonden aan een vaste plek en kunnen zich niet actief verzetten tegen vijanden. Pijn signaleert een beschadiging van je lichaam en heeft dus uitsluitend een functie als je iets aan die verwonding kunt verhelpen of je uit de voeten kunt maken.
Zelfs als we uitgaan van een plantenziel, zijn planten dus wezenlijk anders dan dieren. En laat dat nu net een essentieel uitgangspunt voor vegetariërs zijn...
Titus Rivas
(Oorspronkelijk gepubliceerd als column in de reeks Zielenreis in ParaVisie, September 2012, blz. 47.).
